Vaso con decoración cardial de Cova Eirós (Triacastela, Lugo)

Autores/as

  • Ramón Fábregas Valcarce Grupo de Estudos para a Prehistoria do Noroeste. Arqueoloxía, Antigüidade e Territorio (GEPN-AAT). Dpto. de Historia. Facultade de Xeografía e Historia. Universidade de Santiago de Compostela https://orcid.org/0000-0002-7940-6884
  • António Faustino Carvalho Universidade do Algarve, Faculdade de Ciências Humanas e Sociais, Dpto. de Artes e Humanidades https://orcid.org/0000-0002-0912-2325
  • Arturo de Lombera-Hermida Grupo de Estudos para a Prehistoria do Noroeste. Arqueoloxía, Antigüidade e Territorio (GEPN-AAT). Dpto. de Historia. Facultade de Xeografía e Historia. Universidade de Santiago de Compostela - Institut Català de Paleoecologia Humana i Evolució Social (IPHES) - Área de Prehistoria, Universitat Rovira i Virgili (URV) https://orcid.org/0000-0001-9199-6242
  • Miriam Cubas BioArCh-Department of Archaeology. University of York - Sociedad de Ciencias Aranzadi https://orcid.org/0000-0002-2386-8473
  • Alexandre Lucquin BioArCh-Department of Archaeology. University of York https://orcid.org/0000-0003-4892-6323
  • Oliver Edward Craig BioArCh-Department of Archaeology. University of York https://orcid.org/0000-0002-4296-8402
  • Xosé Pedro Rodríguez-Álvarez Institut Català de Paleoecologia Humana i Evolució Social (IPHES) - Área de Prehistoria, Universitat Rovira i Virgili (URV) https://orcid.org/0000-0002-1852-2283

DOI:

https://doi.org/10.3989/tp.2019.12231

Palabras clave:

Noroeste de la península ibérica, Neolítico, Alfarería cardial, Prehistoria Reciente

Resumen


El hallazgo de un vaso cerámico parcialmente conservado en el curso de las excavaciones llevadas a cabo en Cova Eirós permite aportar nuevos datos sobre la cultura material del Neolítico regional. El recipiente, tanto por su forma de botella como por su decoración (impresión de concha), recuerda claramente a la cerámica cardial, tan característica del registro arqueológico entre los primeros grupos neolíticos del sur de la península ibérica. Se abordan las circunstancias del hallazgo y los paralelos más cercanos, que se encuentran entre las colecciones cerámicas del sur de Portugal. A modo de conclusión, sugerimos que la pieza analizada se remonta probablemente al final del VI milenio a. C.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Bernabeu, J. 1989: La tradición cultural de las cerámicas impresas en la zona oriental de la Península Ibérica. Diputación Provincial de Valencia. Valencia.

Bernabeu, J.; Gómez, O.; Molina, L. y García, P. 2011: "La cerámica neolítica durante el VI milenio cal AC en el Mediterráneo central peninsular". En J. Bernabeu, M. A. Rojo y L. Molina (eds.): Las primeras producciones cerámicas: el VI milenio cal AC en la Península Ibérica. Saguntum Extra 12, Universitat de València. València: 153-178.

Bernabeu, J. y Martí, B. 2014: "The first agricultural groups in the Iberian Peninsula". En C. Manen, T. Perrin y J. Guilaine (eds.): La transition néolithique en Méditerranée. Errance / AEP Paris: 419-438.

Bronk Ramsey, C. 2009: "Bayesian analysis of radiocarbon dates". Radiocarbon 51 (1): 337-360. https://doi.org/10.1017/S0033822200033865

Carvalho, A. F. 2011: "Produção cerâmica no início do Neolítico de Portugal". En J. Bernabeu, M. A. Rojo y L. Molina (eds.): Las primeras producciones cerámicas: el VI milenio cal AC en la Península Ibérica. Saguntum Extra 12, Universitat de València. València: 237-250.

Carvalho, A. F. 2018: "When the Mediterranean met the Atlantic. A socio-economic view on Early Neolithic communities in central-southern Portugal". Quaternary International 470: 472-484. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2016.12.045

Cassen, S. ; Boujot, C. ; Domínguez Bella, S. ; Guiavarc'h, M. ; Le Pennec, C. ; Prieto Martínez, M. P…. y Vigier, E. 2012: "Dépôts bretons, tumulus carnacéens et circulations à longue distance". En P. Pétrequin, S. Cassen, M. Errera, L. Klassen, A. Sheridan y A. M. Pétrequin (eds.): Jade. Grandes haches alpines du Néolithique européen. Ve et IVe millénaires av. J.-C. Cahiers de la MSHE C.N. Ledoux, Presses Universitaires de Franche-Comté et Centre de Recherche Archéologique de la Vallée de l'Ain 2. Besançon: 918-995.

Copley, M. S.; Berstan, R.; Mukherjee, A. J.; Dudd, S. N.; Straker, V.; Payne, S. y Evershed, R. P. 2005: "Dairying in Antiquity. III. Evidence from absorbed lipid residues dating to the British Neolithic". Journal of Archaeological Science 32: 523-546. https://doi.org/10.1016/j.jas.2004.08.006 https://doi.org/10.1016/j.jas.2004.08.006

Corrêa, A. M. y Teixeira, C. 1949: A jazida pré-histórica de Eira Pedrinha (Condeixa).Serviços Geológicos de Portugal. Lisboa.

Correa-Ascencio, M. y Evershed, R. P. 2014: "High throughput screening of organic residues in archaeological potshers using direct acidief methanol extraction". Analytical Methods 6: 1330-1340. https://doi.org/10.1039/c3ay41678j

Craig, O. E.; Saul, H.; Lucquin, A.; Nishida, Y.; Taché, K.; Clarke, L.... y Jordan, P. 2013: "Earliest evidence for the use of pottery". Nature 496 (7445): 351-354. https://doi.org/10.1038/nature12109 https://doi.org/10.1038/nature12109 PMid:23575637

Cubas, M.; Altuna, J.; Álvarez-Fernández, E.; Armendáriz, A.; Fano, M. A.; López-Dóriga, I…. y Arias, C. 2016: "Re-evaluating the Neolithic: the impact and consolidation of farming practices in the Cantabrian region (northern Spain)". Journal of World Prehistory 29 (1): 79-116. https://doi.org/10.1007/s10963-016-9091-2

Evershed, R. P. 2008: "Organic residue analysis in archaeology: the archaeological biomarker revolution". Archaeometry 50: 895-924. https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.2008.00446.x

Evershed, R. P.; Dudd, S. N.; Copley, M. S. y Mukherjee, A. J. 2002: "Identification of animal fats via compound specific ?13C values of individual fatty acids: assessment of results for reference fats and lipid extracts of archaeological pottery vessels". Documenta Praehistorica XXIX: 73-96. https://doi.org/10.4312/dp.29.7

Evershed, R. P.; Mottram, H. M.; Dudd, S. N.; Charters, S.; Stott, A. W.; Lawrence, G. J.... y Reeves, V. 1997: "New criteria for the identification of animal fats preserved in archaeological pottery". Naturwissenschaften 84: 402-406. https://doi.org/10.1007/s001140050417

Fábregas Valcarce, R.; Bonilla Rodríguez, A. y Cesar Vila, M. 2007: Monte dos Remedios (Moaña, Pontevedra).Un asentamiento de la Prehistoria reciente. Tórculo Edicións. Santiago de Compostela.

Fábregas Valcarce, R.; Fernández Rodríguez, C. y Ramil Rego, P. 1997: "La adopción de la economía productora en el Noroeste ibérico". En A. Rodríguez Casal (ed.): O Neolítico atlántico e as orixes do megalitismo. Universidade de Santiago de Compostela. Santiago de Compostela: 463-484.

Fábregas Valcarce R.; Lombera Hermida A. de y Rodríguez Rellán, C. 2012a: "Spain and Portugal: long chisels and perforated axes. Their context and distribution". En P. Pétrequin, S. Cassen, M. Errera, L. Klassen y A. Sheridan (eds.): Jade. Grandes haches alpines du Néolithique européen. Ve et IVe millénaires av. J.-C. Cahiers de la MSHE C.N. Ledoux, Presses Universitaires de Franche-Comté 2. Besançon: 1108-1135.

Fábregas Valcarce, R.; Lombera Hermida, A. de; Serna González, M. R.; Vaquero Rodríguez, M.; Pérez Rama, M.; Grandal D'Anglade, A…. y Ameijenda Iglesias, A. 2012b: "Ocupacións prehistóricas e históricas nas cavidades das Serras Orientais galegas. As covas de Eirós (Triacastela) e Valdavara (Becerreá)". Gallaecia 3: 19-46.

Fábregas Valcarce, R.; Rodríguez Rellán, C. y Lombera Hermida, A. de 2017: "Des Alpes à la Péninsule Ibérique: une longue route sinueuse". En P. Pétrequin, E. Gauthier y A.-M. Pétrequin (eds.): Objets-signes et interprétations sociales des jades alpins dans l'Europe néolithique. Cahiers de la MSHE C.N. Ledoux, Presses Universitaires de Franche-Comté 3. Besançon: 419-430.

Fábregas Valcarce, R. y Suárez Otero, J. 1999: "El proceso de neolitización en Galicia". En J. Bernabeu Aubán y T. Orozco Köhler (eds.): Actes del II Congrés del Neolític a la Península Ibèrica (Valencia 1999). Saguntum.Papeles del Laboratorio de Arqueología de Valencia, Extra 2: 541-548.

Fano, M. Á.; Cubas, M. y Wood, R. 2015: "The first farmers in Cantabrian Spain: Contribution of numerical chronology to understand an historical process". Quaternary International 364: 153-161. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2014.09.026

Flors Ureña, E. y Sanfeliu, D. 2011: "La cerámica neolítica de Costamar (Cabanes, Castellón)". En J. Bernabeu, M. A. Rojo y L. Molina (eds.): Las primeras producciones cerámicas: el VI milenio cal AC en la Península Ibérica. Saguntum Extra 12, Universitat de València. València: 187-200.

GAMNA [Grupo de Amigos do Museu Nacional de Arqueologia] 2005: "O MNA recebe acervos notáveis: vaso do Monte da Vinha; espólio da Gruta do Correio-Mor". Boletim Informativo 5: 1.

García, P.; Aura, E.; Bernabeu, J. y Jordá, J. F. 2010: "Nuevas perspectivas sobre la neolitización la Cueva de Nerja (Málaga-España): la cerámica de la Sala del Vestíbulo". Zephyrus 66: 109-132.

García, P.; Aura, J. E. y Jordá, J. F. 2011. "La cerámica decorada del Neolítico antiguo de la Cueva de Nerja (Málaga, España). La Sala del Vestíbulo". En J. Bernabeu, M. A. Rojo y L. Molina (eds.): Las primeras producciones cerámicas: el VI milenio cal AC en la Península Ibérica. Saguntum Extra 12, Universitat de València. València: 217-230.

Gomes, M. V.; Paulo, L. C. y Ferreira, S. D. 2003: Levantamento arqueológico do Algarve. Concelho de Albufeira. Albufeira.

Guilaine, J. y Ferreira, O. V. 1970: "Le Néolithique ancien au Portugal". Bulletin de la Société Préhistorique Française 67 (1): 304322. https://doi.org/10.3406/bspf.1970.4199

Kaal, J.; Carrión, Y.; Asouti, E.; Martín, M.; Martínez, A.; Costa, M. y Criado, F. 2011: "Long-term deforestation in NW Spain: linking the Holocene fire history to vegetation change and human activities". Quaternary Science Reviews 30: 161-175. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2010.10.006

Lombera Hermida, A. de; Rodríguez Álvarez, X. P. y Fábregas Valcarce, R. 2014: "El yacimiento arqueo-paleontológico de Cova Eirós (Triacastela, Lugo)". En R. Sala, E. Carbonell, J. M. Bermúdez de Castro y J. L. Arsuaga (eds.): Los cazadores recolectores del Pleistoceno y del Holoceno en Iberia y el Estrecho de Gibraltar.Estado actual del conocimiento del registro arqueológico. Universidad de Burgos. Fundación Atapuerca. Burgos: 18-25.

López Sáez, J. A.; Parcero Oubiña, C.; Lima Oliveira, E.; López García, P.; Criado Boado, F.; Macías Rosado, R…. y Franco Maside, S. 2003: "Paleopaisajes concretos: polen, suelos y arqueología del yacimiento de As Pontes (Abadín, Lugo)". Trabajos de Prehistoria 60 (1): 139-151. https://doi.org/10.3989/tp.2003.v60.i1.126

Masucci, M. A. y Carvalho, A. F. 2016: "Ceramic technology and resource use during the Neolithic in Central-Southern Portugal". Archaeometry 58 (2): 201-221. https://doi.org/10.1111/arcm.12206

Meireles, J. 2010: "Os últimos caçadores-recolectores da Serra da Cabreira (NO de Portugal). O Abrigo 1 de Vale de Cerdeira (Vieira do Minho)". En A. M. S. Bettencourt, M. I. C. Alves y S. Monteiro-Rodrigues (eds.): Variações paleoambientais e evolução antrópica no Quaternário do ocidente peninsular. APEQ / Centro de Investigação Transdisciplinar "Cultura, Espaço e Memória". Braga: 83-96.

Monteiro-Rodrigues, S. 2011: Pensar o Neolítico antigo.Contributo para o estudo do Norte de Portugal entre o VII e o V milénio a.C Estudos Pré-Históricos 16, Centro de Estudos Pré-Históricos da Beira Alta. Viseu.

Monteiro-Rodrigues, S. 2012: "Novas datações pelo carbono 14 para as ocupações holocénicas do Prazo (Freixo de Numão, Vila Nova de Foz Côa, norte de Portugal)". Estudos do Quaternário 8: 22-37. https://doi.org/10.30893/eq.v0i8.96

Muñoz Sobrino, C.; Ramil-Rego, P.; Gómez-Orellana, L. y Díaz Varela, R. A. 2005: "Palynological data on major Holocene climatic events in NW Iberia". Boreas 34 (3): 381-400. https://doi.org/10.1080/03009480510013006

Pessoa, M. 1983: "Vaso neolítico de Casével". Arqueologia 7: 16-23.

Querré, G.; Cassen, S. y Calligaro, T. 2015: "Témoin d'échanges au Néolithique le long de la façade atlantique: la parure en variscite des tombes de l'ouest de la France". En N. Naudinot, L. Meignen, D. Binder y G. Querré (eds.): Les systèmes de mobilité de la Préhistoire au Moyen Age. XXXVe Rencontres internationales d'archéologie et d'histoire d'Antibes, 14-16 oct.2014. Editions APDCA. Antibes: 403-418.

Ramil Soneira, J. 1973: "Paradero de Reiro". Cuadernos de Estudios Gallegos XXVIII, 84: 23-31.

Reimer, P. J.; Bard, E.; Bayliss, A.; Beck, J.W.; Blackwell, P.G.; Bronk Ramsey, C. y van der Plicht, J. 2013: "IntCal13 and Marine13 Radiocarbon Age Calibration Curves 0-50,000 Years cal BP". Radiocarbon 55: 1869-1887. https://doi.org/10.2458/azu_js_rc.55.16947

Rey-Rodríguez, I.; López-García, J. M.; Bennasar, M.; Bañuls-Cardona, S.; Blain, H-A.; Blanco-Lapaz, A…. y Fábregas Valcarce, R. 2016: "Last Neanderthals and first Anatomically Modern Humans in the NW Iberian Peninsula: Climatic and environmental conditions inferred from the Cova Eirós small-vertebrate assemblage during MIS 3". Quaternary Science Reviews 151: 185-197. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2016.08.030

Rocha, A. S. 1900: Antiguidades prehistoricas do concelho da Figueira: memoria offerecida ao Instituto de Coimbra, Quarta Parte. Imprensa da Universidade. Coimbra.

Rodríguez Álvarez, X. P.; Lombera Hermida, A. de; Fábregas Valcarce, R. y Lazuén Fernández, T. 2011: "The Upper Pleistocene site of Cova Eirós (Triacastela, Lugo, Spain)". En A. de Lombera Hermida y R. Fábregas Valcarce (eds.): To the West of Spanish Cantabria: the Palaeolithic Settlement of Galicia. British Archaeological Reports International series 2283, Archaeopress. Oxford: 123-133.

Rodríguez Casal, A. 1989: La necrópolis megalítica de Parxubeira. Monografías Urxentes do Museu, 4, A Coruña.

Rodríguez Casal, A. 1990: O megalitismo.A primeira arquitectura monumental de Galicia. Biblioteca de Divulgación, Serie Galicia 4, Universidade de Santiago de Compostela. Santiago de Compostela.

Rojo, M. Á.; García, I. y Royo, J. I. 2018: "The beginning of the Neolithic in the mid-Ebro valley and in Iberia's inland (northern and southern Submeseta), Spain". Quaternary International 470: 398-438. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2017.12.037

Rosser, P. y Soler, S. 2016: "Propuesta de fases cronológicas para el asentamiento neolítico del Tossal de les Bases (Alicante, España)". Del neolític a l'edat del bronze en el Mediterrani occidental.Estudis en homenatge a Bernat Martí Oliver. Serie de Trabajos Varios 119, SIP, Diputación de Valencia. Valencia: 225- 248.

Sanches, M. J. 1997: O Abrigo do Buraco da Pala (Mirandela) no contexto da Pré-História recente de Trás-os-Montes e Alto Douro. Sociedade Portuguesa de Antropologia e Etnologia. Porto.

Shoda, S.; Lucquin, A.; Ahn, J.-H.; Hwang, C.-J. y Craig, O. E. 2017: "Pottery use by early Holocene hunter-gatherers of the Korean peninsula closely linked with the exploitation of marine resources". Quaternary Science Reviews 170: 164-173. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2017.06.032

Simões, T. 1999: O sítio neolítico de S.Pedro de Canaferrim, Sintra Contribuições para o estudo da neolitização da Península de Lisboa. Instituto Português de Arqueologia. Lisboa.

Suárez Otero, J. 1983: "Os abrigos da Cunchosa. Novos datos sobre tipos de asentamentos e complexos ergolóxicos na prehistoria galega". Cuadernos de Estudios Gallegos XXXIV, 99: 51-86.

Suárez Otero, J. 1997: "Del yacimiento de A Cunchosa al neolítico en Galicia. Primera aproximación al contexto cultural de la aparición del megalitismo en Galicia". En A. Rodríguez Casal (ed.): O Neolítico atlántico e as orixes do megalitismo.Universidade de Santiago de Compostela. Santiago de Compostela: 485- 506.

Teira Brión, A.; Martín Seijo, M.; de Lombera Hermida, A.; Fábregas Valcarce, R. y Rodríguez Álvarez, X. P. 2012: "Forest resources management during Roman and Medieval cave occupations in the Northwest of the Iberian Peninsula: Cova do Xato and Cova Eirós (Galicia, Spain)". En E. Badal, Y. Carrión, M. Macías y N. Ntinou (eds.): Wood and charcoal.Evidence for human and natural history Sagvntvm Extra 13: 159-166.

Tilley, C. 1996: An ethnography of the Neolithic.Early prehistoric societies in southern Scandinavia. Cambridge University Press. Cambridge.

Valera, A. C. 2013: "Cronologia dos recintos de fossos da Pré-História recente em território português". En J. M. Arnaud, C. Neves y A. Martins (eds.): Arqueologia em Portugal: 150 anos.Associação dos Arqueólogos Portugueses. Lisboa: 335-343.

Vázquez Varela, J. M. 1980: Las raíces de Galicia. Sálvora. Santiago de Compostela.

Vidal Romaní, J. R.; Sanjurjo Sánchez, J.; Grandal D'Anglade, A.; Vaqueiro Rodríguez, M. y Fernández Mosquera, D. 2010: "Geocaracterización de yacimientos arqueológicos en medio sedimentario: cronología absoluta y relativa". En A. J. López Díaz y E. Ramil Rego (eds.): Arqueoloxía: Ciencia e Restauración. Monografías 4, Museo de Prehistoria e Arqueoloxía de Vilalba. Vilalba: 7-19.

Vis, G.-J.; Kasse, C. y Vanderberghe, J. 2008: "Late Pleistocene and Holocene palaeogeography of the Lower Tagus Valley (Portugal): effects of relative sea level, valley morphology and sediment supply". Quaternary Science Reviews 27: 1682-1709. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.07.003

Zilhão, J. 1993: "The spread of agro-pastoral economies across Mediterranean Europe: a view from the Far West". Journal of Mediterranean Archaeology 6 (1): 5-63. https://doi.org/10.1558/jmea.v6i1.5

Zilhão, J. 2003: "Algumas observações acerca do Mesolítico do interior peninsular e do modelo de passagem ao Neolítico através de colonização pioneira por via marítima". Comentário a: Carvalho, A. F.: A emergência do Neolítico no actual território português: pressupostos teóricos, modelos interpretativos e a evidência empírica. O Arqueólogo Português Série IV, 21: 108-118.

Zilhão, J. 2009: "The Early Neolithic artifact assemblage from the Galeria da Cisterna (Almonda karstic system, Torres Novas, Portugal)". En De Méditerranée et d'ailleurs… Hommages à Jean Guilaine. Archives d'Écologie Préhistorique. Toulouse: 821-835.

Zilhão, J. y Carvalho, A. F. 2011: "Galeria da Cisterna (Rede Cárstica da Nascente do Almonda)". En J. Bernabeu, M. A. Rojo y L. Molina (eds.): Las primeras producciones cerámicas: el VI milenio cal AC en la Península Ibérica.Saguntum Extra 12: 251-254.

Descargas

Publicado

2019-06-30

Cómo citar

Fábregas Valcarce, R., Faustino Carvalho, A., de Lombera-Hermida, A., Cubas, M., Lucquin, A., Edward Craig, O., & Rodríguez-Álvarez, X. P. (2019). Vaso con decoración cardial de Cova Eirós (Triacastela, Lugo). Trabajos De Prehistoria, 76(1), 147–160. https://doi.org/10.3989/tp.2019.12231

Número

Sección

Noticiario

Artículos más leídos del mismo autor/a

1 2 > >>